پژوهشگر : مصطفی عباسیان
تاریخ تهیه: آبان 1403
سرمایهگذاری در بخش معدن دنیا رشد چشمگیری داشته بهطوریکه در جهان و طی سال 2022، اکتشاف معادن طلا، مس و لیتیوم رشد قابل توجهی داشته است. با افزایش تقاضا، و عرضه محدود برای مواد معدنی حیاتی، ادامه سرمایهگذاری اکتشاف برای این مواد معدنی جهت انتقال انرژی ضروری خواهد بود. در میان مواد معدنی همچنان معادن زغال سنگ بخش عمده درآمد را تشکیل میدهد و سهم 28 درصدی از مجموع درآمد بخش معدن دارد. گزارش معدن 2023 از PwC، که به بررسی سالانه 40 شرکت برتر معدن در سطح جهان پرداخته است، نشان داد که ارزش بازار 40 استخراج کننده جهان از 400 میلیارد دلار در سال 2003 به 1.2 تریلیون دلار در سال 2022 رسیده که نشان از رشد سه برابری آن دارد.
حاشیه سود خالص شرکتهای معدنی برتر جهان طی سالهای 2023-2010 (درصد)
منبع: statista
در نظام حسابهای ملی ایران معادن کشور بهطور کلی به دو بخش معادن متشکل (سنگهای معدنی فلزی و غیر فلزی) و غیر متشکل (غیر فلزی) تقسیم میگردد. حدود 98 درصد از تعداد کل معادن توسط بخش خصوصی و 2 درصد توسط بخش دولتی در ایران اداره میشوند. همچنین واگذاری معادن کوچک و متوسط به بخش خصوصی، بر اساس اصل 44 و 45 قانون اساسی انجام شده است. از این رو در گزارش حاضر به معرفی و بررسی مهمترین معادن موجود در ایران و مواد معدنی ارزشمند حاصل از آنها پرداخته شده است.
عرضه و تقاضا
روند تولید سنگ آهن در سطح جهان نشان از ثبات در تولید این محصول دارد بهطوریکه از 1870 میلیون تن در سال 2010 با افزایش اندکی به 2470 میلیون تن در سال 2020 رسیده است. همچنین بیشترین مقدار تولید سنگ آهن صورت گرفته در سال 2021 و حدود 2680 میلیون تن در سال بوده است که کشورهای برزیل، چین، روسیه، هند و استرالیا همگی در این رشد سهیم هستند. همچنین پیشبینی میشود تولید این محصول با رشد حدود 1.9 درصدی در سال به 3002 میلیون تن در سال 2030 برسد. مصرف سنگ آهن نیز از 1899 میلیون تن در سال 2017 به بیش از 2091 میلیون تن در سال 2019 رسیده است که بیشترین مقدار مصرف بوده است. همچنین طبق اخرین اطلاعات موجود در سال 2020 مصرف سنگ آهن در سطح جهان رقمی بیش از 2046 میلیون تن در سال بوده که تا سال 2022 به 2460 میلیون تن در سال رسیده است. همچنین پیشبینی میشود تقاضای جهانی سنگ آهن تا سال 2030 به طور میانگین سالانه 5 درصد رشد کرده و به حدود 2848 میلیون تن در سال 2025 و 3500 میلیون تن در سال 2030 برسد.
تجارت
حجم صادرات سنگ آهن در جهان سالانه حدود 1650 میلیون تن است که بیش از نیمی از صادرات سنگ آهن جهان به مقصد چین صورت میگیرد. همچنین صادرات جهانی سنگ آهن در سال 2022 نشان میدهد استرالیا 55.9 درصد، برزیل 18.4، کانادا و آفریقای جنوبی نیز با 4.3 درصد از کل صادرات بیشترین سهم را داشتند.
قیمت
روند قیمت سنگ آهن طی سالهای 2015 تا 2021 نشان از رشد قیمت این محصول دارد و بالاترین قیمت را در سال 2021 برابر با 161.7 دلار به ازای هر تن ثبت کرده است. پس از آن با اصلاح قیمت به 120.6 دلار به ازای هر تن در سال 2023 را ثبت کرده است. همچنین پیشبینی میشود تا سال 2025 قیمت این محصول با کاهش اندک به 105 دلار در هر تن برسد. و درصورت ادامه روند نزولی به 81.2 دلار به ازای هر تن در سال 2030 خواهد رسید
براساس آخرین بررسیهای انجام شده میزان ذخایر قطعی و احتمالی سنگ آهن ایران به ترتیب بالغ بر 3 میلیارد و 300 میلیون تن و 4 میلیارد و 522 میلیون تن برآورد شده است. همچنین استخراج سنگ آهن در کشور از 47.4 میلیون تن در سال 1392 به 87.85 میلیون تن در سال 1402 رسیده است. سنگ آهن و صنعت استخراج کانههای فلزی جزء بزرگترین صنایع در بازار سرمایه است. این گروه در حال حاضر متشکل از 12 شرکت است که عمده آن را شرکتهای بزرگ حوزه صنایع معدنی تشکیل میدهد. شرکت معدنی و صنعتی گلگهر (کگل) و شرکت معدنی و صنعتی چادرملو (کچاد)، در کنار شرکت سنگآهن گهر زمین (کگهر) که در بازار دوم فرابورس پذیرش شده، در مجموع بیشترین سهم از صنعت معدن را به خود اختصاص دادهاند. در ادامه به بررسی برخی از نسبتهای مالی مهم در صنعت کانیهای فلزی پرداخته شده است.
نسبتهای مالی صنعت کانیهای فلزی
منبع: صورتهای مالی منتشره در کدال
کشور چین است با تولید سالانه یک میلیارد و 18 میلیون تن فولاد و در اختیار داشتن بیش از 55 درصد از کل تولید جهان، با اختلاف بسیار زیاد نسبت به سایر کشورها به عنوان بزرگترین تولید کننده فولاد جهان شناخته میشود بهطوریکه اختلاف تولید این کشور با هند به عنوان دومین کشور تولیدکننده فولاد جهان، بیش از 890 میلیون تن از این محصول است. پس از چین کشورهای هند، ژاپن و ایالات متحده با تولید سالانه 125، 89 و 81 میلیون تن در سال در رتبههای بعدی قرار دارند. همچنین تقاضای جهانی فولاد خام در سال 2023 به 1934 میلیون تن در سال رسیده است و همانطور که گفته شد بیشترین سهم تقاضا را چین از آن خود کرده است. پیشبینی میشود میزان تقاضای این محصول تا سال 2030 به 2083 میلیون تن در سال برسد.
طی سال 2017 تا 2022 میزان تجارت جهانی فولاد از 463 میلیون تن در سال به 400 میلیون تن در سال کاهش داشته است. علت این کاهش را میتوان مواجهه با چندین مانع بزرگ و موثر، از جمله تاثیرات ماندگار پاندمی کرونا و تهاجم روسیه به اوکراین، تورم بالا، هزینههای بالا و کاهش قدرت خرید خانوارها، افزایش عدم قطعیتهای ژئوپلیتیکی و تشدید سیاستهای پولی توسط قدرتهای بزرگ اقتصادی، و همچنین کاهش شدید فعالیتهای بخش مسکن در اکثر بازارهای بزرگ دانست. در این میان چین،ژاپن و کرهجنوبی به ترتیب با صادرات 68.1 میلیون تن، 31.7 میلیون تن و 25.5 میلیون تن در رتبه های اول تا سوم بزرگترین صادرکنندگان فولاد در جهان قرار دارند. همچنین در بین بزرگترین واردکنندگان این محصول در سال 2022 کشورهای آمریکا، آلمان و ایتالیا به ترتیب با واردات 28.9 ، 21 و 20.2 میلیون تن در سال در ردههای اول تا سوم قرار دارند.
عرضه و تقاضا
ظرفیت فولاد خام کشور تا سال 1401 برابر با 44.32 میلیون تن بوده است. جدول زیر خلاصه وضعیتی از ظرفیت فعلی و طرحهای در دست اجرای زنجیره فولاد در افق 1404 و چشم انداز 1410 را نشان میدهد:
ظرفیت طرحهای فعلی و در دست احداث زنجیره فولاد در افق 1404 و 1410 (میلیون تن در سال)
نام محصول | ظرفیت اسمی واحدهای فعال | ظرفیت طرحهای قابل تحقق | ظرفیت طرحهای محتمل | ظرفیت 1404 | ظرفیت 1410 |
کنسانتره سنگ آهن | 71.6 | 14.9 | 7.5 | 87.1 | 93.9 |
گندله | 67.4 | 9.7 | 20.6 | 79.6 | 97.7 |
آهن اسفنجی | 38 | 13.4 | 15.9 | 53.7 | 67.3 |
چدن(کوره بلند) | 5.5 | 0 | 0 | 5.5 | 5.5 |
فولاد خام | 44.3 | 11.2 | 9.57 | 57.7 | 65.09 |
منبع:شرکت ملی فولاد ایران
با توجه به ذخیره قطعی سنگآهن کشور که حدود 3.3 میلیارد تن برآورد شده، تحقق تولید 55 میلیون تن فولاد خام در افق 1404 موجب اتمام ذخایر سنگ آهن حدود 14 سال بعد از افق 1404 خواهد شد که عدم انجام اکتشافات جدید و جایگزینی ذخایر سنگ آهن مصرفشده باعث از بین رفتن پشتوانهی تامین مواد اولیه مورد نیاز کارخانجات وابسته به فولاد میشود. همچنین مصرف اسمی محصولات فولادی کشور نیز طی سالهای 1395 تا 1401 تغییر محسوسی نداشته است و به طور میانگین در محدوده 17 میلیون و 221 هزار تن در سال در حال نوسان بوده است. بیشترین مقدار تقاضای صورت گرفته نیز در سال 1401 و معادا 19.63 میلیون تن در سال بوده است.
تجارت
عمده صادرات فولاد خام ایران به کشورهای چین با سهم درصدی، اندونزی با سهم 22 درصدی و تایلند با سهم 12 درصدی صورت میگیرد. همچنین کشورهای امارات و عمان نیز با سهم 12 و 9 درصدی به عنوان مقاصد بعدی فولاد خام ایران شناخته میشوند. در ایران بر خلاف جهان ، سهم صادرات فولاد خام بيش از سایر محصولات میباشد. به طوری که بيش از 67 درصد صادرات ایران در فولاد متعلق به فولاد خام بوده است.
عرضه و تقاضا
تولید زغال سنگ از 7468 میلیون تن در سال 2010 به 7751 میلیون تن در سال 2020 رسیده و در سال 2023 تولید به 9035 میلیون تن افزایش یافته و به اوج خود رسیده است. برای دوره پیشبینی، انتظار میرود کاهش خالص تولید زغالسنگ جهانی از سال 2024 شروع شود. بنابراین پیشبینی میشود تولید جهانی به 8394 میلیون تن در سال 2026و به 9333 میلیون تن تا سال 2030 برسد. در بخش تقاضای زغال سنگ طی سالهای 2010 تا 2023 میزان مصرف این محصول از 5158 میلیون تن در سال 2010 با روندی تقریبا با ثبات به 5597 میلیون تن در سال 2023 رسیده است. براساس پیشبینیهای صورت گرفته تا سال 2030 با روندی تقریبا ثابت و رشد سالانه 1.1 درصدی به 6042 میلیون تن در سال میرسد.
تجارت
طی سال 2022 صادرات زغال سنگ 1107 میلیون تن در سال بوده است که از این مقدار اندونزی با صادرات 313.57 میلیون تن، استرالیا با صادرات 286.27 میلیون تن و روسیه با صادرات 182.88 میلیون تن در سال 2022 بیشترین مقدار صادرات زغال سنگ را داشتهاند.
قیمت
بالاترین قیمت زغال سنگ چین مربوط به سال 2022 با 177 دلار به ازای هر تن بوده است که قیمت در سال 2022 به 444 دلار به ازای هر تن نیز رسیده است. افزایش قیمت زغال سنگ در دو سال اخیر را میتوان به چند دلیل دانست؛ اول اینکه با افزایش قیمت نفت و گاز، قیمت این منبع انرژی نیز افزایش پیدا کرده است؛ نکته دوم در این زمینه بحث افزایش تقاضا به دلیل محدودیت در واردات نفت و گاز اروپا به دلیل جنگ بین روسیه و اوکراین، قیمت آن از حدود 160 دلار به 444 دلار افزایش پیدا کرده است.
عرضه و تقاضا
طبق آخرین گزارش مرکز آمار ایران، تا سال 1400 تعداد کل معادن استخراج زغال سنگ خشک 101 عدد بوده است که سهم 1.7 درصدی از کل معادن فعال کشور را شامل میشود. ایران از نظر ذخایر زغال سنگ حدود 1 درصد ذخایر جهان را در اختیار خود دارد و از این لحاظ، در متوسط جهانی قرار دارد. تولید کنسانتره زغال سنگ طی سال 1390 تا 1401 با رشد محسوس 93 درصدی از 942 میلیون تن در سال به یک میلیون 822 هزار تن در سال رسیده است. همچنین لازم به ذکر است طی سالهای 1395 تا 1402 معاملهی زغالسنگ و فرآوردههای آن در بورس کالا جهت تخمین تقاضا صورت نگرفته است.
تجارت
براساس گزارش ایمیدرو، کشور طی دو سال 1398 و 1399 واردکننده زغالسنگ و کک بوده است اما طی سالهای 1400 تا 1402 به صادرکننده این محصول تبدیل شده است. بهطوریکه طی سالهای 1398 و 1399 به ترتیب 975 هزارتن و یک میلیون و 210 هزار تن واردات و در سالهای 1400، 1401 و 1402 به ترتیب 642 هزارتن، یک میلیون 573 هزارتن و 247 هزار تن صادرات صورت گرفته است.
قیمت
میانگین قیمت محصولات عرضه شده توسط شرکتهای زغال سنگ در ایران روند افزایش داشته است و با شیب زیاد از سال 1400 در حال رشد است به طوری که قیمت هرتن از انواع مختلف زغالسنگ این شرکتها از سه میلیون و 122 هزار ریال در سال 1395 به 16 میلیون و 400 هزار ریال در سال 1400 و 41 میلیون و. 769 هزار ریال در سال 1402 رسیده است.
عرضه و تقاضا
تولید مس از معادن جهان نیز طی سالهای اخیر روند صعودی کم شتابی داشته است. پیشبینی تولید مس براساس پروژههای آتی و از حدود 22 میلیون تن در سال 2023 به بیش از 30 میلیون تن در سال 2030 میرسد. طبق بررسیهای منطقهای انجام شده در سال 2023، آسیا با مصرف 18 میلیون و 535 هزار تن درسال مس پالایش شده، رتبه اول را در جهان دارد. در ردههای بعدی مناطق اروپا با مصرف 3 میلیون 111 هزار تن و آمریکا با مصرف 2 میلیون 530 هزار تن قرار دارند. همچنین پیشبینی میشود که تقاضا برای مس رشدی 100 درصدی داشته باشد و در صورتی که ظرفیت تولید افزایش پیدا نکند، مازاد تقاضای ایجاد شده به حدود 10 میلیون تن در سال نیز خواهد رسید. از این رو به منظور تأمین تقاضای ایجاد شده برای مس در صنایع مختلف، افزایش ظرفیت تولید، افزایش بازیافت مس و همچنین بهبود نرخ عملیاتی تولید از جمله راهکارهای پیشرو خواهد بود.
تجارت
در سال ۲۰۲۳، برترین صادرکنندگان سنگ معدن و کنسانترههای مس عبارتند از: شیلی، استرالیا، مکزیک و برزیل که ارزش صادراتی هریک از این کشورها به ترتیب 24.3، 4.3، 3.7 و 3.4 میلیارد دلار بوده است. همچنین عمده واردات این محصول در سال 2023 توسط چین صورت گرفته که ارزش دلاری آن بیش از 59.94 میلیارد دلار بوده است. پس از این کشور ژاپن و اتحادیه اروپا به ترتیب با واردات 11.74 و 9.83 میلیارد دلار سنگ معدن و کنسانتره مس در ردههای بعدی قرار دارند.
قیمت
قیمت مس پس از یک افت شدید از قیمت 8827 دلار به ازای هر تن در سال 2011 تا 4852 دلار به ازای هر تن در سال 2016، مجدد شروع به رشد کرده، به طوری که در سال 2021 در اوج تاریخی خود در متوسط قیمت 9356 دلار به ازای هر تن قرار داشته است. این مقدار در سال 2023 به 8490 دلار به ازای هر تن رسیده است. همچنین سازمانهای مختلف پیشبینی میکنند که قیمت مس در افق 2035 حداکثر در همین مقدار باشد؛ ولی در دوره 5 ساله با افت مواجه خواهد بود. به صورتی که دپارتمان صنعت و انرژی استرالیا قیمت مس را برای سال 2035 حدود 9500 دلار به ازای هر تن پیشبینی کرده است. دو سازمان دیگر؛ یعنی صندوق بینالمللی پول و بانک جهانی قیمت مس را حدود 8500 دلار پیشبینی میکنند. با این توضیحات به نظر میرسد قیمت مس در ده سال آینده تغییرات چندانی نداشته باشد.
عرضه و تقاضا
روند تولید مس در ایران در سالهای اخیر صعودی بوده و از 161.9 هزار تن در سال 1395 به 292.8 هزار تن در سال 1400 رسیده است. بر اساس آخرین آمار وزارت صمت، تولید کاتد مس ایران در سالهای به اخیر حدود 293 هزار تن رسیده است. همچنین در سال 2023 ایران با مصرف 165 هزار تن، رتبه بیست و چهارم مصرف مس پالایش شده در جهان را دارا بوده بهطوریکه سهم مصرف مس ایران در دنیا در این سال 0.6 درصد بوده است.
تجارت
طی 5 سال اخیر صادرات کنسانتره و کاتد مس به ترتیب از 271 هزار تن و 125 هزار تن در سال 1398 به 124 هزار تن و 85 هزار تن در سال 1402 رسیده است. همچنین لازم به ذکر است که با اینکه عمده صادرات کشور از لحاظ حجم صادراتی کنسانتره مس بوده، اما ارزش صادراتی کاتد مس تا 6 برابر بیشتر از کنسانتره است.
قیمت
میانگین قیمت عرضه شده کاتد مس در بورس کالا از حدود 18 میلیون تومان به ازای هر تن در سال 1395 به حدود 357 میلیون تومان به ازای هر تن رسیده است که ناشی از افزایش قیمتهای جهانی بوده است.
عرضه و تقاضا
در سال 2023، تولید جهانی بوکسیت در مجموع 400 میلیون تن برآورد شده است. تولید بوکسیت در سراسر جهان در دهه گذشته عمدتاً روند صعودی داشته است اما پیشبینی میشود این روند طی سالهای اخیر متوقف شده و تولید این محصول به ثبات بیشتری برسد. در این بین استرالیا با تولید تخمینی 98 میلیون تن در سال 2023 بزرگترین تولید کننده بوکسیت در جهان است. انتظار میرود تولید این محصول طی سالهای 2025 و 2030 به ترتیب به 406 و 432 میلیون تن در سال برسد. همچنین مصرف جهانی بوکسیت طی سالهای 2018 تا 2030 با رشد اندکی همراه بوده است و از 331 میلیون تن در سال 2018 به 396 میلیون تن در سال 2023 رسیده است. همچنین طبق پیشبینی های صورت گرفته این مقدار برای سالهای 2025 و 2030 به ترتیب برابر با 418 و 462 میلیون تن در سال خواهد بود. عمده مصرف این محصول در صنایع آلومینیوم سازی، حمل و نقل و… است.
تجارت
بزرگترین صادرکنندگان بوکسیت به ترتیب کشورهای گینه، استرالیا و برزیل هستند که با سهم 51، 25 و 14 درصدی عمده صادرات این محصول معدنی را انجام میدهند.
طی سالهای اخیر انجام اکتشافات سراسری بوکسیت به منظور تامین ماده اولیه تولید پودر آلومینا بوده است. اکتشافات اخیر منجر به کشف قابل توجهی از بوکسیت (38 میلیون تن ذخیره دیاسپوری و هفت میلیون تن ذخیره شیل) در کشور شده است. همچنین از میزان 38 میلیون تن ذخیره بوکسیت ایران 26 میلیون تن ذخایر قابل استخراج وجود دارد که از این میزان 94 درصد آن متعلق به شرکت آلومینای ایران میباشد. همچنین ایران به دلیل عدم گسترش معادن بوکسیت، در سالهای اخیر اقدام به واردات بوکسیت از خارج و مخصوصاً ترکیه شده است. آمارهای مختلف نشان میدهد که واردات بوکسیت ایران حدود 200 هزار تن در سال بوده که رقم قابل توجّهی به شمار میآید. براساس گزارش شرکت آلومینای ایران به عنوان مصرف کننده بوکسیت، قیمت بوکسیت خردایش نشده در سال 1402 حدود 12 میلیون 582 هزار ریال به ازای هر تن و قیمت بوکسیت خردایش شده 20 میلیون و 430 هزار ریال به ازای هر تن بوده است. این مقدار برای مدت مشابه سال قبل به ترتیب 12 میلیون و 278 هزار ریال و 11 میلیون و 455 هزار ریال بوده است که نشان از رشد بیش از 78 درصدی قیمت در بوکسیت خردایش شده دارد.
عرضه و تقاضا
تولید آلومینا طی سالهای 2021، 2022 و 2023 تغییر زیادی نداشته و در محدوده 141 میلیون تن در نوسان بوده و از 83.68 میلیون تن در سال 2010 به 135.74 میلیون تن در سال 2020 رسیده و پیشبینی میشود تا سال 2030 این مقدار به 180 میلیون تن در سال برسد. همچنین تقاضای جهانی آلومنیا نیز در یک روند صعودی متعادل از 124 میلیون تن در سال 2018 به 138 میلیون تن در سال 2023 رسیده است و انتظار میروند این میزان با افزایش تقاضا از ناحیه چین به 156 میلیون تن در سال 2030 برسد که نشان از رشد حدود 18 میلیون تنی نسبت به سال 2023 دارد.
تجارت
تجارت جهانی آلومینا طی سالهای 2010 تا 2021 نشان از مازاد عرضه در سطح جهان دارد. صادرات آلومینا از 36.7 میلیون تن در سال 2010 به 40.27 میلیون تن در سال 2021 رسیده که نشان از رشد حدود 10 درصدی دارد. همچنین واردات این محصول از 28.23 میلیون تن در سال 2010 به 26.21 میلیون تن در سال 2021 رسیده است که نشان از کاهش حدود 7 درصدی است.
عرضه و تقاضا
طی سالهای اخیر حداکثر تولید آلومینا در ایران حدود 251 هزار تن در سال 1393 بوده و پس از آن با کاهش مواجه شده است. آنچه مشخص است، تولید این ماده در ایران به طور میانگین در سالهای اخیر حدود 230 هزار تن بوده است که به نظر میرسد با توجه به پروژههای پیشبینی شده در این زمینه، به حدود 300 هزار تن در سال نیز برسد. همچنین تقاضای این محصول، طی سالهای 1397 تا 1402 نشان از روند نزولی تقاضای پودر آلومینا دارد. حجم تقاضای این محصول طی سال 1397 برابر با 226.6 هزار تن در سال بوده که با کاهش محسوسی به 149.22 هزار تن در سال 1402 رسیده است.
تجارت
ایران همواره طی سالهای اخیر وارد کننده آلومینا بوده است به طوری که از 22 هزار تن واردات این محصول در سال 90 به حدود 500 هزار تن در سال 1402 رسیده است که عدد قابل توجهی میباشد. البته بیشترین وارد آلومینا با حجم 548 هزار تن در سال 1396 صورت گرفته است.
قیمت
شرکت آلومینای ایران به عنوان تنها تولیدکننده این محصول استراتژیک در کشور توانسته بخشی از نیاز داخل را به این محصول برآورده کند. براساس گزارش صورت مالی شرکت به عنوان بزرگترین تولید کننده این محصول در کشور، نرخ فروش آلومینا در سال 1402 برابر با 199 میلیون و 324 هزار ریال به ازای هر تن بوده است. این مقدار برای مدت مشابه سال قبل معادل با 163 میلیون و 221 هزار ریال بوده است که نشان از رشد بیش از 20 درصدی قیمت این محصول دارد.
عرضه و تقاضا
تولید آلومینیوم اولیه (از سنگ بوکسیت تولید میشود) با رشد بیش از 66 درصدی از 42.35 میلیون تن در سال 2010 به 70.58 میلیون تن در سال 2023 رسیده است که بیشترین مقدار تولید طی سالهای اخیر بوده است. انتظار میرود تولید آلومینیوم اولیه در یک روند صعودی با شدت کم به 73.2 میلیون تن در سال 2025 و 77.3 میلیون تن در سال 2030 برسد. همچنین طی سالهای 2018 تا 2023 میزان تقاضا برای آلومینیوم در سطح جهان تغییر محسوسی نداشته و از 66 میلیون تن در سال به 70 میلیون تن در سال رسیده است. همچنین پیشبینی میشود این میزان برای سالهای 2025 و 2030 به ترتیب 74 و 77 میلیون تن در سال شود.
تجارت
طی سالهای 2018 تا 2023 میزان تقاضا برای آلومینیوم در سطح جهان تغییر محسوسی نداشته و از 66 میلیون تن در سال به 70 میلیون تن در سال رسیده است. همچنین پیشبینی میشود این میزان برای سالهای 2025 و 2030 به ترتیب 74 و 77 میلیون تن در سال شود. در میان کشورها نیز، کانادا، روسیه، امارات و هند به ترتیب با سهم صادراتی 11.4، 10.5، 9.3 و 6.7 درصدی از کل صادرات آلومینیوم در سال 2023 دارای بیشترین میزان صادرات بودهاند.
قیمت
قیمت جهانی آلومینیوم طی سالهای 2014 تا 2023 به طور میانگین قیمت در محدوده 2 هزار دلار به ازای هر تن در نوسان بوده است. همچنین پیشبینی میشود که قیمت آلومینیوم تا سال 2025 تغییر محسوسی نداشته و به 2400 دلار به ازای هر تن خواهد رسید که با ادامه همین روند و رشد میانگین 3 درصدی در سال این مقدار تا سال 2030 به 2782 دلار در هر تن خواهد رسید.
عرضه و تقاضا
تولید آلومینیوم از سال 1390 تا 1398 روند با ثباتی را طی کرده و به طور میانگین 330 هزار تن در سال تولید آلومینیوم کشور بوده است. اما پس از راهاندازی کارخانههای تولیدی جدید در کشور میزان تولید در سال 99 با رشد حدود 100 درصدی به 447 هزار تن رسیده است. طی سه سال اخیر نیز با رشد نرخ عملیاتی از 58 درصد در سال 99 به 83 درصد در سال 1402، میزان تولید نیز به 635 هزار تن در سال رسیده است.
وضعیت عرضه شمش آلومینیوم طی سالهای 1395 تا 1402 در بورس کالا نشان از وجود مازاد تقاضا در اکثر سالهای مورد بررسی دارد. به طوری که میزان تقاضا از 90 هزارتن در سال 1395 به 621 هزار تن درسال 1402 رسیده است.
تجارت
میزان صادرات آلومینیوم کارنشده و آلیاژهای کارنشده این محصول طی سالهای 1395 تا 1402 نشان از روند افزایشی در صادرات این دو محصول آلومینیومی دارد. به طوری که میزان صادرات از 112.44 هزار تن در سال 1395 به 44.56 هزار تن در سال 1398 کاهش یافت اما مجددا با شروع روند افزایشی به 345.52 هزار تن در سال 1402 رسیده است. بیشترین مقدار صادرات هم در سال 1401 و برابر با 372.98 هزار تن در سال بوده است. همچنین میانگین قیمت صادراتی از 1595 دلار به ازای هر تن در سال 1395 به 2196 دلار به ازای هر تن در سال 1402 افزایش یافته است.
قیمت
قیمت عرضه شده شمش آلومینیوم در بورس کالا از حدود شش میلیون و 800 هزار تومان به ازای هر تن در سال 1395 به حدود 108 میلیون و 800 هزار تومان به ازای هر تن در سال 1402رسیده که ناشی از افزایش قیمتهای جهانی بوده است.
عرضه و تقاضا
تولید سرب از معادن طی سالهای 2010 تا 2023 از حدود 4183 هزارتن در سال به 4500 هزار تن در سال افزایش یافته است. همچنین براساس پیشبینی GlobalData میزان تولید سرب در جهان از سال 2024 با رشد سالانه 0.8 درصدی به روند خود تا سال 2030 ادامه خواهد داد و به 4721 هزار تن در سال خواهد رسید. صنعت باطری با سهم 86 درصدی نقش به سزایی در استفاده و تقاضای سرب دارد. پس از آن محصولات نوردی و اکسترود شده با 7 درصد، در رده دوم قرار دارد. حدودا 60 درصد از تقاضای سرب متعلق به کشورهای آسیایی است و بیش از 40 درصد آن نیز در چین مصرف میشود. متوسط سرانه مصرف سرب در چین 1.7 کیلوگرم و در کشورهای اروپایی 4 کیلوگرم است.
قیمت
بررسی روند قیمت سرب در جهان نشان از ثبات تقریبی این محصول دارد. قیمت سرب طی 10 سال اخیر به طور میانگین در محدوده دو هزار دلار به ازای هر تن در حال معاماه بوده است. بالاترین قیمت این محصول در سال 2017 و به محدوده 2315 دلار در هر تن رسیده بود. همچنین پیشبینی میشود قیمت جهانی سرب تا سال 2025 همچنان در محدوده دو هزار دلار باقی بماند.
عرضه و تقاضا
طی سالهای 1397 تا 1400 میانگین تولید کنسانتره سرب 81 هزار تن و میانگین تولید شمش سرب 192 هزار تن در سال بوده است. در طی سالهای اخیر به علت ضعف تکنولوژی، استفاده از منابع سولفیدی و مواد معدنی کم عیار و با کیفیت ضعیف، کمبود مواد اولیه و ناهمخوانی جغرافیایی معادن و کارخانهها، کاهش عیار خاک تولیدی معادن و خوراک ورودی کارخانهها و… روند تولید کنسانتره و شمش سرب نزولی بوده است به طوری که تولید کنسانتره سرب از 109.43 هزار تن در سال 1397 به 82.86 هزار تن در سال 1400 رسیده است. همچنین تولید شمش در همین بازه زمانی نیز از 198.13 هزار تن در سال به 181.33 هزار تن رسیده است.
همچنین حجم مصرف سالانه سرب تصفیه شده در ایران طی سالهای 1390 تا 1399 روند تقریبا با ثباتی را طی کرده است به طوری که از مصرف 82 هزار تن در سال 1390 به 80 هزار تن در سال 1398 کاهش داشته و با کمی افزایش به 113 هزار تن در سال 1399 رسیده است.
تجارت
ایران طی سالهای اخیر عمدتا صادرکننده فرآوردههای معدنی سرب بوده است به طوری که صادرات کنسانتره سرب از 46.75 هزار تن در سال 1395 به 53.93 هزار تن در سال 1402 رسیده است که نشان از رشد صادرات بیش از 15 درصدی این محصول دارد. اما در مقابل صادرات شمش سرب روند ثابتی را طی نکرده و در سال 1402 معادل 27.41 هزار تن بوده است. عمده مقاصد صادراتی این محصولات به چین با سهم 95 درصدی از کل صادرات و ترکیه 4 درصد و امارات متحده عربی با سهم 1 درصدی از کل صادرات این محصولات بوده است.
قیمت
طی سالهای اخیر معاملات شمش سرب در بورس کالا کم رونق بوده است و میانگین قیمت معاملات صورت گرفته نیز روند صعودی خوبی داشته و از حدود 382 میلیون ریال به ازای هر تن در سال 1399 به حدود 965 میلیون ریال به ازای هر تن در سال 1402 رسیده است.
عرضه و تقاضا
تولید روی در سطح جهان با یک روند صعودی از سال 2010 با تولید 12 میلیون و 342 هزار تن آغاز و تا سال 2015 به بیشترین مقدار خود در 14 سال اخیر یعنی 13 میلیون و 622 هزار تن رسید. سپس با یک روند نزولی همراه بوده به طوری که در سال 2023 حدود 12 میلیون و 258 هزار تن روی در جهان تولید شده است. تقاضای جهانی روی طی سالهای اخیر نیز روند ثابتی را طی کرده به طوری که پس از افزایش تقاضا از 12 میلیون و 646 هزار تن در سال 2010 به 13 میلیون و 998 هزار تن در سال 2017 مجددا تقاضا روند نزولی گرفته و به 13 میلیون و 659 هزار تن در سال 2023 رسیده است.
تجارت
عمده صادرات روی در جهان توسط کشورهای استرالیا، بولیوی و آمریکا صورت گرفته است و این کشورها با سهم صادراتی 14.8%، 12.8% و 11.2 درصدی بیشترین سهم از کل صادرات جهانی را داشتهاند.
قیمت
میانگین قیمت این محصول طی سالهای 2014 تا 2023 حدود 2500 دلار در هر تن بوده است. بالاترین قیمت ثبت شده برای این محصول سال 2022 و میانگین 3481 دلار به ازای هر تن بوده که به 2653 دلار در هر تن کاهش یافته است. همچنین پیشبینی میشود قیمت جهانی فلز روی تا سال 2025 به محدوده دو هزار و 500 دلار در هر تن برسد.
عرضه و تقاضا
روند تولید کنسانتره و شمش روی در کشور طی سالهای 1397 تا 1400 نشان از ثبات تقریبی تولید در این محصولات دارد به طوری که میزان تولید کنسانتره روی از 984 هزار تن در سال 1397 با اندکی کاهش به 956 هزار تن در سال 1400 رسیده است. همچنین تولید شمش روی نیز با اندکی افزایش از 209 هزار تن در سال 1397 به 219 هزار تن در سال 1400 رسیده است.
بررسی معاملات شمش روی در بورس کالا نیز نشان از مازاد تقاضا طی دو سال اخیر دارد. به طوریکه در سال 1402 عرضهی شمش روی صرفا پاسخگوی 40 درصد از تقاضای این محصول را دارد. در صورتی که طی سالهای 1395 تا 1400 همراه با افزایش عرضههای شمش در بورس کالا شاهد مازاد عرضهی این محصول نیز بودهایم.
قیمت
روند قیمتی شمش در بورس کالا نیز با شیب زیادی افزایش یافته و از 86 میلیون ریال به ازای هر تن در سال 1395 به 110 میلیون و 441 هزار ریال در سال 1402 رسیده است که نشان از رشد بیش از 28 درصدی آن دارد.
عرضه و تقاضا
تولید لیتیوم از حدود 28 هزار تن در سال 2010 به حدود 180 هزار تن در سال 2023 رسیده نشان از رشد 540 درصدی آن دارد. شدت این رشد در تولید از سال 2020 آغاز و تولید لیتیوم از حدود 82 هزارتن به 180 هزار تن در سال 2023 رسیده است. همچنین براساس گزارش IEA پیشبینی میشود تولید این محصول تا سال 2030 به 503 هزار تن در سال برسد که رشد قابل توجهی را نشان میدهد. عمدتا این موضوع به دلیل سرمایهگذاری و توسعه سریع در بخش باتریها و ماشینهای برقی خواهد بود.
بازار لیتیوم که با بازیگران کلیدی و منابع استخراج متنوع مشخص میشود، میزان تقاضای آن از 310 هزار تن در سال 2010 با افزایش تقاضا همراه بوده و به 917 هزار تن در سال 2023 رسیده است. انتظار میرود تا سال 2030 شاهد افزایش تقاضا تا بیش از 2.4 میلیون تن معادل کربنات لیتیوم باشد.
تجارت
کشورهای شیلی، آرژانتین و چین بزرگترین صادرکنندگان کربنات لیتیوم جهان هستند. این سه کشور به ترتیب 986، 247 و 94 میلیون دلار طی سال 2021 صادرات داشتهاند.
قیمت
علیرغم نوسانات اخیر قیمت، که ناشی از پویاییهای عرضه و تقاضا و عوامل ژئوپلیتیکی است، چشمانداز بلندمدت برای لیتیوم همچنان پرتقاضا باقی میماند. بازار لیتیوم، نوسانات قیمتی قابل توجهی را تجربه کرده است به طوری که در حال حاضر قیمت کربنات لیتیوم چین در حدود 17 هزار دلار در هر تن معامله شد در حالی که اوج قیمت این محصول حدود 81 هزار دلار در هر تن در نوامبر 2022 بود.
ایران جزء معدود کشورهایی است که به مقادیر مناسبی از ذخایر عناصر نادر خاکی و فلزات با ارزش دسترسی دارد که بعد از فرآیند اکتشافات پهنههای معدنی که از سال 1393 آغاز شد، شناسایی این ذخایر از جمله اتفاقاتی بود که در این اکتشافات رخ داد و فلزات کمیابی مانند فلز لیتیوم در مناطق مختلف کشور درمقادیر مناسب رصد شد که حال متصدیان معدنی به دنبال آغاز استحصال صنعتی این ماده هستند و اکنون آن را در فاز نیمه استحصال صنعتی قرار دادند. ذخایری که تا این لحظه از لیتیوم کشف شده و گواهی کشف از وزارت صنعت، معدن و تجارت گرفته است ۸.۵ میلیون تن خاک حاوی لیتیوم بوده است که مربوط به معدن لیتیوم استان همدان میباشد.
براساس اطلاعات مربوط به گمرک جمهوری اسلامی ایران، طی سالهای 1398 تا 1402 روند واردات هیدروکسید لیتیوم روند نزولی داشته و از 272 تن در سال 98 به 166 تن در سال 402 رسیده است. همچنین بیشترین قیمت وارداتی این محصول به ازای هر تن مربوط به سال 1401 با قیمت 79 هزار و 357 دلار بوده که به دلیل رشد قیمت لیتیوم جهانی است. همچنین لازم به ذکر است که عمده واردات هیدروکسید لیتیوم به کشور از امارات متحده عربی صورت میگیرد.
تولید معادن جهانی سیلیس شن در سال ۲۰۲۲ حدود ۳۸۰ میلیون تن برآورد شده است (USGS) که ارزش آن حدود ۱۵ میلیارد دلار است. کشورهای پیشرو در تولید و مصرف این محصول، آمریکا و چین هستند که هر کدام حدود یکچهارم تولید جهانی را به خود اختصاص میدهند و نسبتا خودکفا میباشند و بزرگترین مصرف کنندگان جهان نیز به شمار میروند. حدود 80 درصد از مواد تشکیل دهنده پنلهای خورشیدی از سیلیس و سیلیکون تشکیل شده است که عدد قابل توجهی میباشد. سیلیکون را میتوان از کوارتزیت، میکا و تالک استخراج کرد، اما ماسه فراوانترین منبع آن است. کشورهای پیشرو در تولید سیلیکون در سراسر جهان در سال 2023، کشورهای چین، روسیه و برزیل به ترتیب با تولید 6600، 620 و 390 هزار تن در سال در ردههای اول تا سوم بودهاند.
براساس پیشبینیهای صورت گرفته برای تولید پنلهای خورشیدی تحت دو سناریو ادامه روند موجود و توسعه پنلهای خورشیدی میزان تقاضا برای سیلیکون درصورت ادامه روند موجود در تولید پنلهای خورشیدی میزان تقاضا برای سیلیکون تا سال 2030 به 452 هزار تن در سال و برای سال 2040 به 675 هزار تن در سال خواهد رسید. همچنین در صورت توسعه این صنعت، تقاضا تا سال 2030 به 810 هزار تن در سال و برای سال 2040 808 هزار ن در سال خواهد بود که نشان از رشد قابل توجه دارد.
در ایران بالغبر 220 معدن سیلیس وجود دارد. استان قزوین بیشترین تعداد معادن سیلیس در ایران را دارد. نزدیک به 15 معدن فعال سیلیس در این استان به فعالیت خود مشغول هستند. در واقع میتوان گفت که عمده معدن سیلیس ایران در نواحی غرب کشور و رشته کوههای الوند همدان واقع شدهاند. این نواحی در صنایع خود به طور گسترده از این ماده معدنی استفاده میکنند. براساس گزارشات زمین زشناسی و اکتشاف معدنی کشور، حجم ذخیره فعال این ماده معدنی بالغ بر 70 میلیون تن گزارش شده است. همچنین برآورد شده است که قیمت تمام شده تولید این ماده معدنی در ایران از کشورهای اروپایی بیشتر است.
طی سالهای گذشته بخش معدن نوسانات شدیدی در رشد اقتصادی تجربه کرده است که میتواند به عوامل مختلفی از جمله تغییرات در سیاستهای اقتصادی، نوسانات قیمت جهانی مواد معدنی، تحریمهای اقتصادی، و شرایط داخلی کشور مرتبط باشد. در سال 1394، رشد قابل توجهی به میزان 34 درصد مشاهده میشود اما در سالهای بعد، رشد به شدت کاهش مییابد و در سال 1395 به منفی 1.9 درصد میرسد که این کاهش ناشی از عواملی مانند رکود اقتصادی، کاهش قیمتهای جهانی مواد معدنی در صنعت معدن بوده است. به مرور از سال 1398 تا 1399 بهبود رشد اقتصادی بخش معدن با رشد 8.1 درصدی در سال 1398 و 14.4 درصدی در سال 1399 صورت گرفته است. در سال 1400 به منفی 0.4 درصد رسیده است. اما در سال 1401، رشد به 2.8 درصد رسیده است که میتواند نشاندهنده تلاشهای دولت یا بخش خصوصی برای بهبود وضعیت این بخش باشد.
تعداد صدور پروانههای بهرهبرداری معادن از سال 1395 تا 1400 کاهش یافته است؛ به طوری که از بیش از 860 فقره پروانه صادر شده در سال 1395، این تعداد در سال 1400 به کمتر از 560 فقره کاهش یافته است. اما در سال 1399 ، صدور پروانههای بهرهبرداری افزایش یافته و 684 مجوز صادر شده است. بررسی آمار صدور پروانههای اکتشاف و گواهی کشف در سالهای اخیر نشان میدهد که فعالیتهای معدنی در کشور با پویایی و فعال بودن فاصله دارد و بسیاری از پروانههای اکتشاف و گواهی کشف هنوز به مرحله بهرهبرداری نرسیده و از این رو ارزش افزودهای از این فعالیتها ایجاد نشده است.
بررسی سرمايهگذاريهاي انجام شده براي مجوزهاي معدني صادر شده در كشور ساليانه به طور متوسط 100 ميليارد تومان بوده است و با اینکه طی سالهای اخیر روند صعودی و رو به رشدی داشته اما در مقايسه با سرمايهگذاريهاي انجام شده براي اكتشاف در كشورهاي معدن خيز دنيا رقمي ناچيز به شمار ميرود.
به طور کلی ارزش افزوده بخش معدن از سال 1392 تا 1400 روند نزولي بوده است. در دورههایی مانند سالهای 1394 تا 1397 و نیز بعد از 1399 رشد صعودی نیز داشته اما شدت کاهش به قدری بالا بوده که رشدهای اخیر توان جبران آن را نداشته است. همچنین طی 10 سال اخیر سهم ارزش افزوده بخش معدن در تولید ناخالص داخلی بطور میانگین 10 درصد بوده است.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
جهت کسب اطلاعات بیشتر و یا تهیهی کامل این گزارش با شمارههای 66962766-66962743(021) تماس حاصل فرمایید.